Paluch sztywny (hallux rigidus) stanowi drugie obok palucha koślawego najczęstsze schorzenie dotyczące pierwszego stawu śródstopno-paliczkowego. Istotą choroby jest postępujące ograniczenie zgięcia grzbietowego palucha oraz dolegliwości bólowe stawu podczas chodu. Sztywność palucha wynika ze zmian zwyrodnieniowych, które powstają na bazie różnych czynników. Wybór metody leczenia jest zależny od stopnia zaawansowania choroby – początkowe stadia można leczyć zachowawczo poprzez terapię manualną, wkładki ortopedyczne oraz modyfikację obuwia. W przypadku bardziej nasilonych objawów podejmuje się leczenie operacyjne, które może polegać na usunięciu zmian zwyrodnieniowych, całkowitym usztywnieniu stawu lub wykonaniu endoprotezoplastyki (wszczepieniu sztucznej protezy stawu).
Umów wizytę teraz - do lekarza specjalizującego się w leczeniu palucha sztywnego w naszym szpitalu
Z czego wynika bolesny paluch sztywny?
Paluch sztywny objawia się bólem stawu śródstopno-paliczkowego dużego palca podczas chodzenia, gdy pięta unosi się nad podłoże i stopa przygotowuje się do odbicia. Przyczyną bólu jest konflikt po stronie grzbietowej stawu, gdy górna krawędź paliczka bliższego uderza o powierzchnię głowy kości śródstopia. Konflikt kostny wynika z obecności zmian zwyrodnieniowo-wytwórczych, które ograniczają bierne zgięcie grzbietowe palucha. Na obrazach RTG stwierdza się zwężenie szpary stawowej oraz obecność wyrośli kostnych (osteofitów). Dolegliwości bólowe często uniemożliwiają pełne wspięcie na palce lub noszenie butów na wysokim obcasie.
Paluch sztywny jest chorobą postępującą, co oznacza, że można tylko spowolnić jej progres i leczyć ból objawowo. Ze schorzeniem stawu palucha wiążą się negatywne kompensacje ruchowe – by uniknąć bólu, pacjent przetacza stopę bardziej przez zewnętrzną jej krawędź. Dochodzi do utrwalenia nieprawidłowego wzorca chodu, który prowadzi do przeciążeń mięśni i stawów kończyny dolnej oraz kręgosłupa.
Przyczyny powstawania palucha sztywnego
Przyspieszone zmiany zwyrodnieniowe stawu śródstopno-paliczkowego mogą wynikać z poniższych czynników:
- Ostre urazy w obrębie palucha
Często zdarzającą się kontuzją jest uraz typu „turf toe”, który polega na uszkodzeniu kompleksu torebkowo-więzadłowo-trzeszczkowego stawu śródstopno-paliczkowego palucha. Do urazu dochodzi w mechanizmie nadmiernego zgięcia grzbietowego dużego palca podczas aktywności sportowych lub w wyniku przyjęcia pozycji siadu klęcznego na piętach z podwiniętymi palcami. Brak podjęcia odpowiedniego leczenia skutkuje niestabilnością stawu, która generuje szybsze zużywanie się chrząstki stawowej i rozwój zwyrodnienia. Paluch sztywny może rozwijać się także na tle przebytych złamań stawowych i stłuczeń w obrębie palucha, np. wskutek kopnięcia w twardą przeszkodę lub upadku ciężkiego przedmiotu na przód stopy. - Uniesienie pierwszej kości śródstopia (płaskostopie, paluch koślawy)
Uniesienie pierwszej kości śródstopia oznacza nadmierne dogrzbietowe zgięcie pierwszej kości śródstopia związane z hipermobilnością pierwszego promienia i nadpronacją stopy. Podczas chodu, w momencie uniesienia pięty nad podłoże dochodzi do nieprawidłowego dysbalansu pomiędzy wewnętrznymi siłami oddziałującymi na staw śródstopno-paliczkowy (napięciem mięśni i powięzi podeszwowej) a siłą działającą na paluch od strony podłoża. W efekcie dochodzi do patologicznych naprężeń tkanek i nierównomiernego rozkładu nacisku w obrębie chrząstki stawu. Warunki te stwarzają także stan ograniczonego zgięcia grzbietowego stawu jeszcze bez wyraźnych zmian strukturalnych stawu – jest to tzw. paluch ograniczony (hallux limitus). Uważa się, że hallux limitus może poprzedzać rozwój palucha sztywnego. - Słabe dopasowanie powierzchni tworzących staw śródstopno-paliczkowy
Słabsze dopasowanie powierzchni stawowych może być zmianą wrodzoną. Ponadto, nieprawidłowo zoperowany paluch koślawy z podwichnięciem stawu śródstopno-paliczkowego może prowadzić do pogłębienia artrozy i usztywnienia stawu. - Choroby zapalne obejmujące staw śródstopno-paliczkowy palucha
Najczęstszym schorzeniem atakującym drobne stawy układu ruchu jest reumatoidalne zapalenie stawów (RZS). Istotą choroby jest stan zapalny błony maziowej, który poszerza się na pozostałe struktury stawu, prowadząc do zwłóknienia aparatu torebkowo-więzadłowego, wtórnej destrukcji chrząstki stawowej i postępującego ograniczenia ruchomości stawu. RZS stanowi przyczynę mnogich zniekształceń palców stóp oraz nabytego płaskostopia. Aby zmniejszyć progres deformacji, w okresie zaostrzenia RZS nie należy nadmiernie przeciążań stóp oraz stosować indywidualne wkładki ortopedyczne wykonane z miękkich materiałów.
Drugim schorzeniem prowadzącym do rozwoju palucha sztywnego jest podagra (dna moczanowa), która atakuje wybiórczo pierwszy staw śródstopno-paliczkowy. Stan zapalny rozwija się wskutek odkładania się kryształów kwasu moczowego w stawie palucha. Objawami podagry jest okresowe zaczerwienie, obrzęk i bolesność stawu śródstopno-paliczkowego palucha nasilające się po spożyciu produktów mięsnych. Postępowanie polega na modyfikacji diety oraz leczeniu zaburzeń metabolicznych prowadzących do zwiększonego poziomu kwasu moczowego we krwi. - Jałowa martwica głowy kości śródstopia
Jałowa martwica polega na obumieraniu kości bez udziału zapalenia. Wskutek rozmiękania kości dochodzi do zniekształcenia obrysu głowy kości śródstopia i zaburzenia mechaniki stawu śródstopno-paliczkowego palucha. Jałowa martwica rzadko pojawia w obrębie stawu palucha, ryzyko jej wystąpienia jest większe u osób z nadmiernie długą pierwszą kością śródstopia i stopą wydrążoną. Przewlekłe przeciążenia mogą prowadzić do zaburzenia ukrwienia głowy kości śródstopia i rozwoju martwicy. - Noszenie nieprawidłowego obuwia
Do powstawania palucha sztywnego może przyczyniać się także noszenie obuwia z wąskimi czubkami lub na wysokim obcasie. Obuwie tego rodzaju wymusza nienaturalne ustawienie stawu palucha oraz zwiększa stopień przeciążenia głowy kości śródstopia.
Leczenie palucha sztywnego
Leczenie zachowawcze
Identyfikacja czynników ryzyka palucha sztywnego pozwala na wdrożenie postępowania mającego za zadanie spowolnić progres choroby. W przypadku stwierdzenia tendencji do płaskostopia warto wykonywać ćwiczenia wzmacniające mięśnie głębokie stopy oraz ćwiczenia poprawiające stabilność stawu skokowego. Wskazana jest również terapia manualna stawu śródstopno-paliczkowego i pozostałych stawów stopy, by zachować mobilność stopy pozwalającą na chód bez kompensacji.
Złagodzenie dolegliwości bólowych może przynieść noszenie specjalnych wkładek ortopedycznych odciążających pierwszy promień stopy. Wskazane jest także użytkowanie obuwia ze sztywną podeszwą typu roller, która posiada zaokrąglony czubek. W trakcie chodu dochodzi do przekolebania buta z odciążeniem stawu palucha i zachowaniem prawidłowego wzorca chodu bez negatywnych kompensacji na poziomie stawu skokowego, kolana czy biodra.
Leczenie operacyjne
Leczenie operacyjne podejmuje się u osób z dużymi dolegliwościami bólowymi i z ograniczeniem ruchomości stawu, a także w przypadku, gdy leczenie zachowawcze pozostaje nieskuteczne. Kwalifikacja do odpowiedniego rodzaju zabiegu operacyjnego uwzględnia stopień zaawansowania palucha sztywnego określany na podstawie zdjęć RTG, poziom aktywności pacjenta oraz jego oczekiwania co do efektu po zabiegu. Zastosowanie leczenia operacyjnego pozwala na skuteczną niwelację dolegliwości bólowych, swobodny chód, a nawet podejmowanie aktywności sportowej jak bieganie.
Cheilektomia polega na usunięciu wyrośli kostnych, które powstały w wyniku zmian zwyrodnieniowych. Chirurg wycina jedną czwartą grzbietowej części głowy kości śródstopia razem z osteofitem. Uwalnia również zrosty i zwłóknienia w obrębie stawu palucha. Zabieg powinien umożliwić zwiększenie zakresu zgięcia grzbietowego do minimum 60 stopni – ruchomość palucha sprawdzana jest śródoperacyjnie. Cheilektomię przeprowadza się u osób młodych, u których na radiogramach stwierdza się mały ubytek chrząstki głowy kości śródstopia. Wykonuje się także cheilektomię połączoną z osteotomią klinową Moberga, która uwzględnia przecięcie paliczka bliższego palucha i korekcję jego osi w celu uzyskania jeszcze większego zakresu ruchu zgięcia palucha. Wybór ostatecznej techniki zależy od indywidulanych warunków anatomicznych stopy pacjenta oraz biegłości chirurga w stosowanych procedurach operacyjnych.
Artrodeza (usztywnienie) stawu śródstopno-paliczkowego stanowi „złoty standard” leczenia zaawansowanych postaci palucha sztywnego, zwłaszcza jeśli schorzenie rozwija się na podłożu zapalnym. Zabieg polega na wycięciu powierzchni stawowych, a następnie trwałym usztywnieniu stawu za pomocą specjalnych śrubek. Paluch zostaje ustawiony w pozycji około 25 stopni zgięcia grzbietowego, co umożliwia pacjentowi swobodne podejmowanie większości aktywności. Dolegliwości bólowe stawu palucha zostają zniesione, a komfort życia ulega wyraźnej poprawie. Dobrze przeprowadzony zabieg artrodezy przynosi trwałe efekty, a powikłania zdarzają się bardzo rzadko. Po zabiegu przodostopie wymaga odciążenia aż do uzyskania zrostu kości – przez około 6 tygodni pacjent powinien nosić specjalne obuwie „Gejszy” umożliwiające chód, a jednocześnie odciążające operowaną okolicę.
Artroplastyka resekcyjna Kellera wykonywana jest u osób starszych powyżej 60 roku życia i prowadzących siedzący tryb życia. Zabieg polega na wycięciu jednej trzeciej paliczka bliższego palucha. Obciążanie kończyny w normalnym obuwiu jest możliwe w krótszym okresie czasu w porównaniu do artrodezy. Umożliwia to wczesną pionizację i poruszanie się osobom starszym bez konieczności długiego noszenia buta odciążającego. Zabieg ten niesie jednak za sobą większe ryzyko powikłań, w związku z czym nie powinno się go wykonywać u młodych aktywnych osób.
Endoprotezoplastyka stawu śródstopno-paliczkowego palucha
Wszczepienie sztucznej protezy stawu śródstopno-paliczkowego umożliwia przywrócenie ruchomości palucha w zaawansowanym stadium choroby zwyrodnieniowej. Obecnie trwają dyskusje co do trwałości sztucznego stawu i ryzyka zwichnięcia czy obluzowania protezy. Dzięki postępowi inżynierii biomedycznej produkowane są coraz bardziej nowoczesne i trwalsze w użytkowaniu modele endoprotez, co rodzi nadzieję na zastosowanie endoprotezoplastyki u szerszego grona pacjentów.
Ważne informacje
| Czas trwania zabiegu (zależny od metody) | 50 - 120 minut |
| Badania wymagane do zabiegu |
podstawowe - zakładka przygotowanie do operacji |
| Znieczulenie | blok okołokostkowy lub podpajęczynówkowe |
| Pobyt w Szpitalu | min 3 - 6 godzin po operacji |
| Okres znacznej dysfunkcji | 3 tygodnie - chodzenie o kulach w specjalnym bucie |
| Okres ograniczonej dysfunkcji | do 6 tygodni - specjalny but ortopedyczny |
| Zdjęcie szwów - pierwsza wizyta | 12 - 18 dni |
| Zmiana opatrunków | co 3 - 4 dni |
| Przeciwwskazania do zabiegu | palenie tytoniu, zaburzenia krzepliwości krwi |
Najczęściej zadawane pytania o schorzenie palucha sztywnego i metody jego leczenia:
