Choroba Alzheimera to nieuleczalna przypadłość, dotykająca w najwyższym stopniu osoby starsze po 65 roku życia. Jest to systematycznie pogłębiająca się choroba neurodegeneracyjna, przyjmująca w większości przypadków postać otępienia lub zbliżona w swoich objawach do demencji starczej. Wywodzi się z grupy chorób, których patogeneza jest konsekwencją uszkodzenia układu nerwowego w wyniku patologicznej utraty komórek nerwowych. Po raz pierwszy choroba została zdiagnozowana oraz opisana przez zafascynowanego jej objawami niemieckiego lekarza, Aloisa Alzheimera. To właśnie od jego nazwiska przypadłość zyskała swoją nazwę w późniejszym okresie. Rzeczony neurolog i psychiatra, według spisanych źródeł, badał nietypowy przypadek kobiety w średnim wieku o imieniu Auguste Deter. Kobieta trafiła do szpitala psychiatrycznego we Frankfurcie jesienią 1901 roku. Obserwacja niesklasyfikowanej jeszcze wtedy przypadłości trwała łącznie pięć lat, do momentu śmierci pacjentki w 1906 roku. Wyniki przeprowadzonej autopsji mózgu pacjentki Auguste Deter przedstawiono później tego samego roku podczas konferencji Towarzystwa Neuropsychiatrii Południowo-Zachodnich Niemiec w Tybindze. Według źródeł oraz notatek doktora Alzheimera, kobieta przejawiała silne problemy z pamięcią długotrwałą, amnezję pisania oraz trudności ze składną mową. Zapominała podstawowych informacji, jak na przykład własne nazwisko lub imię męża. Miała problemy z rozpoznawaniem i definiowaniem przedmiotów czy smaków. Liczne objawy, zahaczające o obszar psychoz i stanów depresyjnych, mogły zostać wytłumaczone lepiej dopiero po przebadaniu mózgu pacjentki po jej śmierci.
Autopsja wykazała, że w strukturze mózgu powstały patologiczne zmiany, odpowiedzialne najprawdopodobniej za zaburzenia neurologiczne, objawiające się problemami z pamięcią, myśleniem czy rozpoznawaniem. Pomiędzy obumierającymi oraz martwymi już komórkami mózgu powstawały tak zwane splątki neurofibrylarne - wewnątrzkomórkowe złączenia hiperfosforylowanego białka tau. Choroba Alzheimera została w wyniku badań uznana za jeden z podtypów otępienia starczego i zaklasyfikowana jako „otępienie przedstarcze” w podręczniku psychiatrii autorstwa Emila Kraepelina. Jednak kilka dekad później badacz John Hardy wysunął „hipotezę amyloidową”, według której odpowiedzialne za rozwój Alzheimera miało być gromadzenie się między komórkami mózgu blaszek kleistego białka beta-amyloidu. Kilkubiałkowe złoża tego typu, najprawdopodobniej uniemożliwiają prawidłową komunikację pomiędzy synapsami komórek, a zaniepokojony zaburzeniami system immunologiczny próbuje wyeliminować zagrożenie organizmu poprzez usuwanie uszkodzonych w wyniku zmian strukturalnych w mózgu neuronów.
Umów wizytę teraz - do lekarza zajmującego się leczeniem choroby Alzheimera w naszym szpitalu
Czynniki wpływające na rozwój choroby Alzheimera
W rzeczywistości przyczyny pojawienia się choroby Alzheimera u pacjenta nie są znane. Jasny jest proces, który przyczynia się do postępowania rozwoju choroby, lecz jest to już stadium objawowe przypadłości. Same czynniki, które mają odpowiadać za powstawanie choroby są jednak nieokreślone. Pewne predyspozycje mogą mieć jedynie wpływ na uwarunkowania do pojawienia się zaburzeń w strukturze mózgu. Wśród najczęściej wymienianych czynników znajdują się:
- starszy wiek,
- płeć żeńska,
- cukrzyca,
- mutacje genów,
- genetyczne uwarunkowania w rodzinie do Alzheimera.
Choroba Alzheimera objawy i stadia
Alzheimer jest typem choroby postępującej stosunkowo powoli. Jest to przypadłość złożona, która wraz z rozwojem przyjmuje inne objawy. Wzrasta również poziom zaawansowania zaburzenia struktur mózgu. Najczęściej stosuje się podział stadiów Alzheimera według Barry’ego Reisberga, który opisany został szczegółowo poniżej.
Etap I. Brak objawów
Pierwsze objawy alzheimera mogą nie zwracać na siebie szczególnej uwagi. W rzeczywistości pierwsza faza choroby przebiega bezobjawowo i to sprawia trudność w jej wczesnym wykryciu oraz możliwości spowalniania procesu pogłębiania.
Etap II. Nieznaczne zaburzenia funkcji poznawczych
Druga faza choroby to początkowo bardzo subtelne objawy, które mogą kojarzyć się z innymi przypadłościami, niż alzheimer lub być łatwo zignorowane. Szczególnie w przypadku osób starszych po 65 roku życia, pierwotne objawy mogą zostać uznane za naturalny element procesu starzenia się. Mogą występować, bowiem okresowe zaburzenia pamięci, przejawiające się jako wolniejsze kojarzenie faktów, imion czy problemy z koncentracją. Na tym stadium choroby mogą pojawiać się również nieznaczne problemy z mową pod postacią trudności z dopasowaniem odpowiedniej terminologii w trakcie rozmowy. Starsze osoby będą miały często problem z gubieniem drobnych rzeczy. Jednak są to objawy mylące, występujące często wśród osób w drugiej połowie życia, nienakierowujące jednoznacznie na przypadłość alzheimera.
Etap III. Łagodne zaburzenia poznawcze
W trzeciej fazie rozwoju choroby objawy alzheimera stają się już znacznie wyraźniejsze, choć nie wpływają jeszcze znacząco na funkcjonowanie osób chorych w życiu codziennym. W tym stadium pojawiają się najczęściej łagodne zaburzenia poznawcze oraz problemy z tymczasowymi zanikami pamięci, które przyjmują formę kłopotów z zapamiętywaniem nowych informacji, trudności z przypominaniu sobie ostatnio przyswojonych treści czy problemów z koncentracją. Może występować upośledzenie umiejętności planowania i organizacji. Na tym etapie wykonywanie nowych czynności może okazać się problematyczne, a powtarzanie wyuczonych zadań może przychodzić z nieco większym wysiłkiem, niż zazwyczaj. Osoby chore czasami odczuwają w tym stadium wzmożone poczucie niepokoju.
Objawy alzheimera na trzecim z siedmiu etapów rozwoju choroby można już potwierdzić badaniami klinicznymi oraz poprzez szczegółowy wywiad lekarski. Stają się one widoczne dla osób z otoczenia chorego. Pojawienie się objawów tego stadium stanowi pewnego rodzaju wyznacznik, w oparciu o który rokuje się czas rozwoju kolejnej fazy choroby. W większości przypadków choroba postępuje w ciągu kilku lat osiągając bardziej zaawansowaną formę.
Etap IV. Umiarkowane zaburzenia funkcji poznawczych
Pierwsze poważniejsze objawy alzheimera w znacznym stopniu pokrywają się z oznakami demencji starczej. Nie bez powodu początkowo choroba alzheimera była klasyfikowana jako podkategoria demencji starczej, zanim została opisana jako osobna przypadłość. W stadium umiarkowanego zaburzenia funkcji poznawczych nie tylko rozwijają się objawy z poprzednich etapów, ale także pojawiają się problemy z liczeniem czy planowaniem prostych czynności. Osoby chore najczęściej zaczynają powoli mylić wydarzenia, które miały miejsce w ich życiu. Jednak pozostają przy tym świadome problemów, z jakimi się borykają, co wywołuje drażliwość. Może występować apatia oraz wahania nastrojów wynikające z spadającego zainteresowania otoczeniem oraz wzrastającego poczucia nieudolności i przytłoczenia objawami choroby. Szacuje się, że czwarta faza choroby utrzymuje się na podobnym poziomie około dwóch lat.
Etap V. Średniozaawansowane zaburzenia funkcji poznawczych
W tym etapie rozwoju choroby osoby chore wymagają już asysty drugiej osoby, by ich życie mogło toczyć się codziennym rytmem. Nie są w stanie samodzielnie zapanować nad sprawami takimi, jak płacenie rachunków lub kompletowanie garderoby. Wynika to z postępujących zaburzeń funkcji poznawczych, które mocno odbijają się na pamięci chorych. Mają oni problemy z przypominaniem sobie faktów, mylą często ważne informacje i nie pamiętają podstawowych rzeczy, jak własny numer telefonu czy adres zamieszkania. Pojawiają się poważne problemy z orientacją w przestrzeni i czasie, co przejawia się trudnościami z poprawnym określeniem daty, pory roku, dnia tygodnia czy miejsca.
Średniozaawansowane zaburzenia funkcji poznawczych owocują objawami, zahaczającymi o stadia depresyjne lub psychotyczne. Chorzy wykazują często wzmożoną apatię i zaburzenia łaknienia. Nie przywiązują także często uwagi do własnego wyglądu i higieny, co skutkuje noszeniem ubrań przez kilka dni i stronieniem od czynności toaletowych. Występują silne wahania nastrojów, a nawet stany lękowe i paranoiczne czy agresja.
Etap VI. Zaawansowane zaburzenia poznawcze
W przedostatnim stadium choroby konieczna jest ciągła opieka nad chorymi. Zaburzenia neurologiczne, wynikające z głębokich na tym etapie uszkodzeń struktury mózgu, powodują zmiany osobowości osób chorych. Pacjenci najczęściej pamiętają swoje imię, lecz zapominają często imiona innych osób. Są jednak w stanie odróżnić bliskich od obcych ludzi, choć zdarza im się pomylić osoby. Problemy z pamięcią długotrwałą powodują niemożność przypomnienia sobie w pełni faktów z własnego życia. Pacjenci nie rozpoznają najbliższego otoczenia i nie są w stanie przypomnieć sobie najświeższych wydarzeń z otaczającego ich świata.
Rozwija się stan paranoidalny, którego objawami są podejrzliwość, złudzenia, omamy. Pojawiać się mogą również odruchy kompulsywne, na przykład w postaci wykręcania ręki. Chorzy nie są w stanie samodzielnie funkcjonować, dlatego też potrzebują pomocy przy czynnościach toaletowych oraz codziennych, jak ubiór. Często zaburzeniu ulega regularność wypróżnień oraz cykl snu i czuwania.
VII – Bardzo ciężkie zaburzenia poznawcze
Ostatnia faza wyklucza w pełni z normalnego funkcjonowania osoby objęte chorobą. W tym stadium tracą one kontakt z otoczeniem, zarówno na poziomie fizycznym i psychicznym. Nie są w stanie funkcjonować bez pomocy drugiej osoby. Nie potrafią samodzielnie jeść, pić, dbać o higienę i sprawy toaletowe, chodzić czy wykonywać jakichkolwiek ruchów. Powoli zatracają się wszelkie funkcje życiowe. Chorzy tracą w szybkim tempie umiejętność mowy, zdolność do uśmiechu oraz utrzymywania głowy w pozycji pionowej. Objawy ostatecznego stadium postępują szybko i prowadzą do nieuniknionego - śmierci chorego.
Diagnostyka i leczenie alzheimera
Diagnostyka choroby Alzheimera jest procesem złożonym i wieloaspektowym. Polega głównie na wykluczeniu innych przyczyn otępienia oraz znalezieniu podłoża zaburzeń funkcji poznawczych potencjalnie odwracalnych. Przyczyny te można zdiagnozować poprzez eliminację innych schorzeń dających podobne objawy kliniczne, stosując w tym celu badania laboratoryjne tj. badanie niedokrwistości, chorób tarczycy, poziomu elektrolitów, zaburzeń metabolicznych czy chorób układ moczowego. Badania obrazowe tomografii komputerowej i rezonansu magnetycznego mogą pomóc w odrzuceniu chorób wymagających postępowania neurochirurgicznego np. wodogłowie, guzy mózgu. W celu oceny zdolności kognitywnych, pacjenta kieruje się do specjalisty neurologa.
Dotychczas nie odkryto jeszcze możliwości wyleczenia choroby alzheimera. Stosuje się jedynie metody, które opóźnią w miarę możliwości rozwój kolejnych stadiów i objawów przypadłości. Leczenie paliatywne w przypadku alzheimera jednak polega w głównej mierze na niwelowaniu skutków oraz nadzorowaniu stanu pacjentów. Niestety, choroba ta jest nieuleczalna. Najczęściej wykorzystywanymi metodami leczenia zaburzeń funkcji poznawczych są farmakoterapia oraz oddziaływanie psychospołeczne.
Źródła
- Alzheimer’s Association Official Website https://www.alz.org/alzheimer_s_dementia
- Barry Reisberg , Guide to Alzheimer's Disease, New York: The Free Press, 1981.
- Berchtold NC, Cotman CW, Evolution in the conceptualization of dementia and Alzheimer's disease: Greco-Roman period to the 1960s., „Neurobiol. Aging”, 19 (3), 1998, s. 173–189.
- Berrios G E, Alzheimer's disease: a conceptual history, „Int. J. Ger. Psychiatry”, 5 (6), 1990, s. 355–365.
- Bidzan L., Bidzan M., Łukaszewska B., Pąchalska M., Pufal A., Dynamika zmian zaburzeń zachowania w otępieniu typu Alzheimera, „Psychogeriatria Polska”, 6 (2), 2009, s. 43-58.
- Bottino CM, Carvalho IA, Alvarez AM, Renata Avila i inni, Cognitive rehabilitation combined with drug treatment in Alzheimer's disease patients: a pilot study, „Clin Rehabil”, 19 (8), 2205, s. 861–869.
- Brookmeyer R., Gray S., Kawas C., Projections of Alzheimer's disease in the United States and the public health impact of delaying disease onset, „American Journal of Public Health”, 88 (9), 1998, s. 1337–42, 09.
- Doody RS, Stevens JC, Beck C, RM Dubinsky i inni, Practice parameter: management of dementia (an evidence-based review). Report of the Quality Standards Subcommittee of the American Academy of Neurology, „Neurology”, 56 (9), 2001, s. 1154–1166.
- Gaweł M., Potulska-Chromik A., Choroby neurodegeneracyjne: choroba Alzheimera i Parkinsona, „Postępy Nauk Medycznych”, t. XXVIII, nr 7, 2015, s. 468-476.
- Gerbaldo H., Maurer K., Volk S., Auguste D and Alzheimer's disease, „The Lancet”, 349 (9064), 1997, s. 1546–1549.
