Zespół Wolfa-Hirschhorna (WHS) to zespół wad wrodzonych powodowany przez mikrodelecję krótkiego ramienia chromosomu 4. Charakteryzuje się zmianami w strukturze twarzoczaszki, niepełnosprawnością intelektualną, małogłowiem, płodowym i postnatalnym upośledzeniem wzroku oraz opóźnieniem rozwoju psychoruchowego. U pacjentów pojawiają się napady drgawek i obniżone napięcie mięśniowe. Rozmiar delecji, która wywołuje zaburzenie, może wahać się w zależności od konkretnego przypadku i wpływa na liczebność oraz stopień objawów choroby. Częstość występowania zespołu Wolfa-Hirschhorna szacuje się na 1 na 50 000 urodzeń. Choroba znacznie częściej dotyczy dziewczynek.
Umów wizytę teraz - do genetyka przyjmującego w naszym szpitalu
Objawy
Do symptomów choroby zalicza się charakterystyczne cechy twarzy, takie jak szeroki, płaski mostek nosa, wysokie czoło, skrócona rynienka podnosowa oraz szeroko rozstawione, nieco wyłupiaste oczy. Dzieci z zespołem Wolfa-Hirschhorna cierpią także na małogłowie. Ponadto zawsze występuje opóźnienie rozwoju różnego stopnia. Noworodki cechuje niska masa urodzeniowa oraz trudność w przybieraniu na wadze. Pojawiają się zaburzenia motoryczne, dlatego dzieci mogą mieć problem z siadaniem, wstawaniem oraz chodzeniem i nabywają te umiejętności później niż rówieśnicy. Niepełnosprawność intelektualna pacjentów może wahać się pomiędzy łagodną a ciężką. Dzieci najczęściej przejawiają zdolności społeczne, jednak problem sprawia im komunikacja werbalna. Większość dotkniętych chorobą cierpi na napady drgawek, które mogą zanikać z wiekiem.
Inne cechy zespołu Wolfa-Hirschhorna to nieprawidłowości w budowie układu kostno-szkieletowego, takie jak skolioza i kifoza oraz zmiany skórne w postaci pękających naczynek lub nadmiernego przesuszenia. Mogą zdarzać się braki w uzębieniu i rozszczep podniebienia lub wargi. Ponadto czasami występują nieprawidłowości w budowie oraz pracy serca, mózgu, oczu i układu moczowo-płciowego.
Przyczyny występowania zespołu Wolfa-Hirschhorna
Zespół wad wrodzonych wywoływany jest przez utratę materiału genetycznego na zakończeniu krótkiego ramienia chromosomu 4. Ramię krótkie określa się literą p, dlatego omawiana aberracja chromosomowa często nazywana jest delecją 4p-. Utrata genów powoduje wystąpienie charakterystycznych objawów zespołu Wolfa-Hirschhorna. Wśród tych, których brakuje w materiale genetycznym pacjentów wymienia się NSD2, LETM1 i MSX1. Odgrywają one istotną rolę we wczesnym rozwoju dziecka, lecz duża część ich funkcji nie została jeszcze szczegółowo poznana. Uważa się, że NSD2 odpowiada za zmiany w wyglądzie twarzy oraz opóźnienie rozwoju. Utrata genu LETM1 jest natomiast utożsamiana z napadami drgawek. MSX1 wydaje się być odpowiedzialny za wady w budowie jamy ustnej, takie jak rozszczep wargi i podniebienia.
Dziedziczenie choroby
Zespół Wolfa-Hirschhorna w 85-90% przypadków nie jest dziedziczny. Delecja krótkiego ramienia chromosomu jest aberracją de novo, co oznacza, że wytwarza się przypadkowo podczas dojrzewania komórek rozrodczych lub na etapie wczesnego rozwoju embrionalnego. Może więc dojść do niej także w przypadku wcześniejszego niewystępowania choroby w rodzinie.
U części pacjentów zaburzenie ma miejsce w wyniku nieprawidłowości polegającej na pojawieniu się pierścienia chromosomu. Jest to szczególny przypadek delecji dystalnej, w trakcie której dwa ramiona chromosomu łączą się przybierając kształt pierścienia. Fuzji tej często towarzyszy utrata materiału genetycznego na końcach ramion, co może powodować wystąpienie zespołu Wolfa-Hirschhorna.
Istnieje także możliwość odziedziczenia choroby w wyniku translokacji zrównoważonej. W tym przypadku nie dochodzi do przekształcenia ilości materiału genetycznego, lecz następuje zmiana jego rozmieszczenia w genomie. Takie sytuacje nie powodują problemów zdrowotnych, jednak mogą doprowadzić do translokacji niezrównoważonej w następnym pokoleniu.
Rozpoznanie
Do rozpoznania zespołu Wolfa-Hirschhorna najczęściej dochodzi po narodzinach dziecka. Charakterystyczne cechy pozwalają na postawienie wstępnej diagnozy, którą następnie potwierdzają badania cytogenetyczne.
Istnieje możliwość wykonania badań prenatalnych, które pozwalają wykryć nieprawidłowości już na wczesnym etapie rozwoju. Wskazaniem do nich są między innymi podejrzenia zaburzeń wynikające z obrazu USG. Do badań tych należą amniocenteza (pobranie płynu owodniowego), biopsja kosmówki oraz pobranie krwi pępowinowej.
Postępowanie w zespole Wolfa-Hirschhorna
Zespół Wolfa-Hirschhorna jest zaburzeniem nieuleczalnym, jednak pacjenci w większości rokują dobrze. Odpowiednie programy rehabilitacyjne wraz z leczeniem objawowym pozwalają chorym dożyć wieku dorosłego.
Źródła:
- Białecka M., Jezela-Stanek A., Gajdulewicz M. i in., Zespół Wolfa i Hirschhorna – charakterystyka kliniczna oparta na 12 przypadkach, Pediatria Polska 2007, tom 82, nr 11.
- Shannon NL, Maltby EL, Rigby AS, Quarrell OW, An epidemiological study of Wolf-Hirschhorn syndrome: life expectancy and cause of mortality, Americal Journal of Medical Genetics 2001, tom 10, nr 38.
- Battaglia A., Carey JC., Wolf-Hirschhorn syndrome and Pitt-Rogers-Danks syndrome, American Journal of Medical Genetics 1998, tom 75, nr 5.
